IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Sinds zondag 6 november wordt door een groep actievoerders het voormalige Groot Laboratorium van Shell bezet in Amsterdam-Noord. Occupy Shell beroept zich op het betogingsrecht bij de bezettingsactie waarmee het de gemeente in verwarring heeft gebracht die niet weet wat ze ermee aan moet.

Gelegen naast de voormalige Shelltoren aan de IJ-oever in Amsterdam-Noord ligt het Groot Laboratorium van Shell. De milieuvervuilende oliegigant is acht jaar geleden uit het gebouw getrokken op het terrein dat nu Overhoeks heet, een stadswijk in ontwikkeling. De gemeente heeft het sindsdien overgenomen om het vervolgens leeg te laten staan. Stadsdeel Noord wil het gebouw verkopen.

Ondanks de monumentale status vanwege de architectuur van C.A. Abspoel en de glas-in-lood-ramen van Max Nauta, heeft de gemeente amper iets aan onderhoud en beveiliging gedaan, wat koperdieven kans gaf het pand danig te strippen aan leidingwerk. Beveiligingshekken rondom het gebouw werd door de gemeente pas aangelegd nadat actievoerders zondag hun intrek namen in het Groot Laboratorium. Die activisten kwamen van Occupy Amsterdam, het bezettingskamp op het Beursplein in Amsterdam als onderdeel van de wereldwijde occupy beweging. Daar had Dirk, één van de Beurspleinbezetters, vorige week het initiatief genomen het Shellpand te willen bezetten en wist zo'n twintig participanten om zich heen te verzamelen.

Op 6 november trokken aan het begin van de middag de occupisten met spandoeken en protestborden naar Overhoeks pal over het IJ om zonder moeite hun intrek te nemen in het Groot Laboratorium. [1] Een mammoet van een pand met drie verdiepingen aan zalen, kamers en ruimtes waar vooral veel laboratoriumtafels staan. Inmiddels gepokt & gemazeld door het bivakkeren op het Beursplein wisten de actievoerders zich te organiseren zonder basisvoorzieningen als gas, water, licht.

Meteen vanaf de start had Occupy Shell animo iets constructiefs met het pand te willen doen, dit in tegenstelling tot de gemeente die het braak liet staan. Zo ziet Dirk graag dat een gedeelte van het gebouw een bestemming krijgt voor daklozenopvang. Andere occupisten willen expositieruimtes en ateliers inrichten. Daarnaast zijn twee bezetters begonnen met het geven van yogalessen en komt het idee voorbij iets met windenergie te gaan doen. Opwekken van schone energie op een verantwoorde manier.

Dirk liet op de dag van de bezettingsactie aan de Driehoek (burgemeester, hoofdofficier van justitie en hoofdcommissaris van de politie) weten het gebouw te hebben bezet die het prompt als kraakactie afdeed waarna stadsdeel Noord aangifte heeft gedaan. De actievoerders echter stellen expliciet dat ze het gebouw niet gekraakt hebben. Het is een occupy. Een politieke bezettingsactie als onderdeel van de wereldwijde Occupy beweging. Ze beroepen zich hierbij op hun demonstratievrijheid zoals gegarandeerd door onder meer artikel 9 van de Grondwet. [2]

Waarom dan een leegstaand gebouw bezetten waar vroeger Shell in heeft gehuisvest? En wat het maakt het een politieke bezetting? "Het verschil met een kraakactie is dat de mensen die hier zitten al een eigen huis hebben en het pand bezetten vanwege de symboliek", reageert één van de occupisten. "We bezetten niet zomaar een huis of een flat van iemand anders. We bezetten Shell. Het is een bezetting van een pand dat een bepaalde symboliek van de macht heeft. We bezetten een symbool", voegt hij eraan toe.

Die symboliek vertaalt zich onder meer in de metershoge glas-in-lood-ramen in het trappenhuis [3] van het Shellgebouw die door glazenier en Vrijmetselaar Max Nauta vervaardigd zijn medio vorige eeuw. De kunstenaar heeft naast opdrachten voor Shell ook glas-in-lood-ramen gemaakt voor Vrijmetselaarsloges. De combinatie van een invloedrijk en über-kapitalistisch bedrijf als Shell met een geheim en elitair genootschap als de Vrijmetselarij maakt het gebouw symbool van een machtssysteem dat zich leent voor een politieke bezetting onder de paraplu van de Occupy beweging.

Voor de gemeente daarentegen was er aanvankelijk geen sprake van een bezetting in de zin van een protestactie. Een woordvoerder van burgemeester Van der Laan liet in een reactie weten dat Occupy Shell als een kraakactie wordt behandeld. Van een politieke bezetting kan volgens de woordvoerder geen sprake zijn omdat het betogingsrecht alleen van toepassing is in de openbare ruimte, wat in dit geval niet aan de orde is gezien het voormalige Shell gebouw eigendom is van de gemeente en het geen publieke functie heeft. Daar zou het recht op betogen dan ook niet gelden aldus de woordvoerder.

De politie is er kristalhelder over: het Shellpand is gekraakt. Punt. Occupy betekent bezetten en bezetten is kraken, luidt de redenatie. Dat kraken weliswaar een bezetting is, maar een bezetting niet persé een kraakactie hoeft te zijn, is een nuanceverschil dat blijkbaar niet begrepen wordt. Een discussie met de politie, die enkele dagen geleden een half uurtje op visite kwam bij occupy Shell, verviel in een zinloos welles-nietus spelletje waarbij beide partijen vooral langs elkaar heen stonden te praten. Oom agent vond dat de rechter het dan maar moest beoordelen.

Ondertussen lijkt de gemeente niet goed te weten hoe ze de bezettingsactie juridisch moet beoordelen. Een woordvoerder van stadsdeel Noord gaf aan dat de gemeente het nu ook als een occupy ziet maar weet daardoor niet wat ze ermee aan moet. Het stadsdeel vindt Occupy Shell ongewenst en is bang voor vernielingen aan het monumentale pand.

De vraag is of de bezetting van het Shellgebouw een demonstratie is dat gegarandeerd kan worden met de Nederlandse Grondwet, Wet openbare manifestaties (Wom) en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Of dat het, zoals de politie stelt, slechts huisvredebreuk is waar demonstratievrijheid überhaupt niet op van toepassing is.

Volgens de Grondwet moet een betoging in principe voldoen aan drie punten: 1. de gemeenschappelijkheid/collectiviteit; 2. openbaarheid; 3. meningsuiting. Oftewel, zoals de Nederlandse regering een betoging omschreef tijdens de grondwetsherzieningsprocedure van 1983: "Als een middel om, het liefst met zoveel mogelijk mensen, in het openbaar uiting te geven aan gevoelens of wensen op maatschappelijk of politiek gebied." [4]

Met betrekking tot Occupy Shell gaat het hier om het tweede punt: heeft het bezettingsobject wel of niet een openbaar karakter? Gezien het gebouw zelf een symboolfunctie heeft voor de actievoerders en zij gelijk vanaf het eerste moment van de bezetting protestborden en spandoeken aan de buitenmuur bevestigd hebben om aan de buitenwereld te tonen dat het een occupy actie is, vindt de demonstratie in de openbaarheid plaats en niet in de besloten ruimte. Dat maakt echter het gebouw zelf niet tot een openbare plaats. Weliswaar is het gebouw eigendom van de gemeente en daarmee publiek bezit maar het pand is geen openbare ruimte. Ook nu het bezet is heeft het gebouw geen publieksfunctie.

Zo hanteren de bezetters bijvoorbeeld deurbeleid en een groot deel van het gebouw hebben ze afgesloten. Niet iedereen kan er zomaar in en uit lopen. Al was het maar om koperdieven, vandalisten en junkies buiten de deur te houden. Daarbij komt dat het argument van één van de occupisten, dat ze bezetten vanwege de symboolfunctie en niet om er te wonen, vermoedelijk niet stand houdt tegenover het feit dat de bezetters feitelijk in het gebouw leven door er te eten, vergaderen en slapen. Dat het meerendeel vd bezetters dan wel of niet een eigen woning heeft zal niet ter zake doen. Ander punt is dat de actievoerders allerlei initiatieven willen ontplooien om een ideële invulling te geven aan het gebouw. Hoewel dit erg lovenswaardig is past dit eerder bij een kraakactie dan bij een betoging/bezetting. Dan is er nog het punt dat Shell, brandpunt van de symboolfunctie, al acht jaar niet meer in het gebouw zit, wat het lastig maakt voor de actievoerders om te onderbouwen dat ze iets bezetten omwille van iets dat er niet is.

De woordvoerder van de burgemeester beweerd dat het pand andermans eigendom is, namelijk van de gemeente, en het daardoor niet kan fungeren als locatie om te demonstreren. Volgens de Wom echter vallen stationshallen, vliegvelden en winkelgalerijen onder de categorie 'openbare plaatsen' waar gedemonstreerd mag worden terwijl dit in principe particulier eigendom kan zijn. Eigendomsrecht ansich is dan ook geen argument om iemand demonstratievrijheid te ontzeggen. Locaties als vliegvelden en stationshallen hebben echter wel een duidelijke publieksfunctie met een openbaar karakter wat een leegstand gebouw als het voormalige Shell laboratorium niet heeft. Onder ‘openbare plaats’ verstaat de Wom: "Artikel 1 -1. Plaats die krachtens bestemming of vast gebruik openstaat voor het publiek. 2. Onder openbare plaats wordt niet begrepen een gebouw of besloten plaats als bedoeld in artikel 6, tweede lid, van de Grondwet." [5]

Demonstratievrijheid onder mensenrechtenverdragen als het EVRM [6] biedt meer ruimte. Zo is een bezettingsactie in een kerk volgens de Wom niet toegestaan omdat een kerk geen openbare plaats is terwijl een kerk binnen de EVRM wel als betogingsplaats wordt gezien vanwege het "uitgangspunt dat het recht op vreedzame vergadering en betoging dient te worden beschouwd als één van de fundamenten van een democratische samenleving en om die reden niet restrictief geïnterpreteerd mag worden." [7] Hoewel de EVRM positief inplaats van restrictief toegepast dient te worden t.a.v. iemands betogingsvrijheid is het discupabel of de occupisten juridisch wegkomen bij de politieke bezetting van een leegstaand gebouw dat geen publieke functie gehad heeft.

Het lijkt dan ook dat Occupy Shell voordeel haalt uit de eerdere beslissing van de gemeente om de bezettingsactie niet als betoging maar als kraakactie te behandelen. Had de gemeente de bezetting wél als een vorm van betogen opgevat, dan hadden ze het vermoedelijk binnen enkele uren hebben ontruimd op grond van het feit dat het pand geen openbare plaats is. [8] Ook lijken de occupisten te profiteren van de onwennigheid die de gemeente heeft t.a.v. het occupy fenomeen. Occupy Shell zit in een schemergebied tussen betogingsrecht en kraakverbod waar de gemeente vooralsnog geen beleid voor heeft. Juist dit maakt de bezettingsactie extra interessant.

1. http://ourmediaindymedia.blogspot.com/2011/11/occupy-shell-video.html
2. Artikel 9:1 Het recht tot vergadering en betoging wordt erkend, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. 2 De wet kan regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.
3. http://antiorde.nl/fotos/occupyshell13.jpg
4. Ruimte voor het recht; Onderzoek naar het demonstratierecht in Den Haag in de periode 2000 - 2005, pag. 14, Buro Jansen & Janssen http://www.burojansen.nl/paginas/pdf/ruimte%20voor%20recht.pdf
5. http://lexius.nl/wet-openbare-manifestaties
6. Artikel 11 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens http://nl.wikipedia.org/wiki/Artikel_11_van_het_Europees_Verdrag_voor_de...
7. Grenzen aan de demonstratievrijheid: over de reikwijdte van het betogingsrecht, pag. 11. http://zbs.denhaag.nl/risdoc/2007/RIS149708A.PDF
8. Toen in 2005 het Maagdenhuis weer eens werd bezet greep de Mobiele Eenheid na zeven uur in op grond van huisvredebreuk.

http://antiorde.nl/bestanden/occupyshell-betogingsrecht.php