IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Wat begon als een studentenprotest tegen tariefverhogingen is uitgegroeid tot een breed gedragen burgeropstand tegen het autoritaire neoliberale regime van president Piñera.

Opnieuw hebben Chileense studenten de sluizen geopend voor een bevolking die uitgeput is en door tientallen jaren neoliberaal beleid in de schulden zit. Wat een week geleden begon als een campagne om tarieven te ontduiken, uitgevoerd door de vele gepolitiseerde middelbare scholieren van Santiago, heeft geleid tot niets minder dan een stedelijke opstand - een die zich snel verspreidt door het hele land. President Sebastián Piñera heeft met geweld gereageerd en zijn toevlucht genomen tot niveaus van onderdrukking die doen denken aan de wrede Pinochet-dictatuur die het land van 1973 tot 1990 regeerde.

Toen de middelbare scholieren massaal begonnen met het over poortjes springen als reactie op een kleine tariefwandeling die op 6 oktober werd ingesteld, vroegen velen zich af wat hun beweegredenen waren. Studentenpassen zouden immers van deze verhoging worden vrijgesteld.

President Piñera en andere overheidsfunctionarissen moedigden dit wantrouwen aan en noemden deze reizigers "delinquenten" en beschuldigden hen ervan dat ze alleen maar chaos wilden zaaien. Deze beschuldiging houdt echter geen rekening met de lange geschiedenis van Chileense middelbare scholieren die zich inzetten voor zaken die hen niet direct aangaan. In 2006 en opnieuw in 2011 diende de "onverschrokken generatie" - de eerste generatie die in de democratie werd geboren - als spreekbuis voor populaire grieven buiten het onderwijs. Als ze streden voor autonomie en tegen privatisering, was dat altijd binnen het kader van een systeemkritiek.

Vandaag de dag ontvouwt zich hetzelfde patroon. In een recent interview met Anyelen Salgado, woordvoerder van de High School Student Coordinating Assembly (ACES), erkent dat de studentenbeweging heel goed weet dat de studentenbeweging een dynamische invloed heeft gehad op andere strijden en dat studenten bereid zijn om op te treden ter verdediging van hun eigen familie en alle anderen die geconfronteerd worden met onrechtvaardige economische problemen.

Voor Salgado is "protesteren door middel van ontduiking, meer dan een gerechtvaardigde daad, een noodzakelijke actie, vanwege de voortdurende stijging van de kosten van openbaar vervoer en elektriciteit, evenals de lage salarissen en de moeilijke economische situatie die de meeste mensen treffen".

De omstandigheden die ze beschrijft, weerspiegelen het feit dat Chili ondanks een dalende armoede en een stabiele economie, nog steeds een van de meest ongelijke landen in de geïndustrialiseerde wereld is. Het bewijs van deze enorme kloof tussen rijk en arm is te vinden in bijna elk aspect van het leven, inclusief onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting, sociale zekerheid en natuurlijk vervoer.

Het bloedige "wonder" van Chili

De tweeledige aard van het leven in Chili heeft vele golven van populair protest aangewakkerd, met name de recente golf van feministische activiteiten die zich samenbracht rond een afwijzing van patriarchaal geweld en een analyse van de manier waarop vrouwen onterecht beïnvloed worden door wat ze de "precaritisering van het leven" noemen. Er zijn echter ook grote delen van de bevolking die weinig interesse hebben in het marcheren voor hun rechten en die gewoonweg gefrustreerd zijn over een systeem dat hen de toegang tot de middenklasse beloofde en dat hen niet heeft opgeleverd.

President Piñera - een conservatieve miljardair, gekoppeld aan 14 afzonderlijke corruptie onderzoeken - vertelde de Chilenen om "betere tijden" te verwachten, maar de groeiende welvaart van het land is grotendeels in handen van de elites gebleven.

De autoritaire en vrijemarkttransformaties die door het Pinochet-regime worden uitgevoerd, leven voort in de huidige regering en instellingen, en worden door de daaropvolgende rechtse en linkse regeringen in stand gehouden en zelfs uitgebreid. Pinochet en adviseur Jaime Guzman probeerden gedurende hun 17 jaar aan de macht te komen om elk spoor van het communisme uit het openbare leven uit te roeien. De meest gedenkwaardige was Pinochets terreurcampagne tegen alle linkse tegenstanders, bestaande uit ontvoeringen, martelingen, moorden en massale detentie.

Tot op de dag van vandaag worden deze schendingen van de mensenrechten op grote schaal internationaal veroordeeld. Hetzelfde kan echter niet gezegd worden van de dramatische herformulering van het economisch beleid en de economische instellingen van het land door de Chicago Boys. Toen Pinochet geconfronteerd werd met een recessie, gaf hij de heerschappij over aan deze groep Chileense economen, die door de CIA gesteunde Chileense economen, die werden aangemoedigd om de rechts-libertijnse ideologie van Milton Friedman volledig ongestraft toe te passen.

Friedman omschreef de succesvolle overgang van het land naar de vrijemarkteconomie en de uiteindelijke terugkeer naar de democratie als het "wonder van Chili" - in zijn ogen het bewijs van de bevrijdende effecten van zijn beleid. Het bloed dat onder de dictatuur werd vergoten, was een kleine prijs om een dergelijk ideaal resultaat te bekostigen. Deze manier van denken is de ware erfenis van de dictatuur: vrije markten gekocht met menselijk lijden.

"Blijf vechten"

Op vrijdag 18 oktober hadden pendelaars reden om deze bloedige erfenis te herdenken toen ze in real time geconfronteerd werden met massale ontwijkingen en getuige waren van de repressie die daarvan het gevolg was. De vorige week had een opbouw van krachten gezien in het hele metrosysteem van Santiago, met eskaders van oproerpolitie die de posten bewaken die het meest waarschijnlijk het doelwit zijn van de rondtrekkende groepen studenten.

Deze krachtmeting diende alleen om de studenten aan te moedigen die de lengtes bespotten waar de regering naartoe zou gaan om vandalisme of de vernietiging van eigendommen te voorkomen, terwijl ze de eisen van de mensen negeerden. Toen rond het midden van de dag de sluiting van de stations werd aangekondigd, reageerden de studentenmassa's door de poorten kapot te maken om ze buiten te houden.

De gebeurtenissen waren duidelijk uit de hand gelopen. Forensen waren met de studenten begonnen met het aanvallen en heropenen van werkplekken en de politie was niet in staat om deze bij te houden. Toen de gevechten plaatsvonden, waren de resultaten wreed. Op sociale media begonnen video's te circuleren waarin extreme tactieken werden gebruikt om de menigte onder controle te houden. De ergste daarvan was dat een jonge studente in een plas van haar eigen bloed stortte nadat ze door een hagel was neergeschoten.

Straatgevechten tussen studenten en oproerpolitie zijn een vast onderdeel van het leven in de hoofdstad, maar deze video vertegenwoordigde een onvergeeflijke escalatie van het politiegeweld. Uren later zou ze veilig zijn in een ziekenhuis en had ze een boodschap voor iedereen die zijn bezorgdheid had geuit: "Blijf vechten!".

Sinds begin dit jaar botsten de studenten van het Instituto Nacional - de meest prestigieuze jongensschool van Santiago en symbool van het openbaar onderwijs - steeds weer met de oproerpolitie, wat resulteerde in schokkende video's van jonge studenten die voor hun leven door de zalen van hun eigen middelbare school renden, terwijl ze werden achtervolgd door oproerpolitieagenten in een volle pantserwagen met stokken en pepperspray.

Deze conflicten leidden tot de installatie van semi-permanente patrouilles in de buurt van de schoolcampus, waardoor de aanwezigheid van de oproerpolitie in de grootste doorgang van de binnenstad van Santiago werd genormaliseerd. Men zou kunnen stellen dat zowel de aanhoudende opstand van de Nacionale-studenten van het Instituto als de even hardnekkige gemilitariseerde reactie van de regering een voorbode was van de wending die de ontwijkingscampagne uiteindelijk zou nemen.

Tegen 7:00pm op Vrijdag, was het metrosysteem onder de druk van de protesten ingestort. Pendelaars werden gedwongen om op overbelaste bussen te stappen of gewoon te gaan lopen. Ondertussen, een sociale media oproep voor carcerolazos trok buren uit hun huizen om te knallen potten en pannen in de demonstratie van hun afwijzing van de tariefverhogingen, en, misschien nog wel belangrijker, het gewelddadige wanbeheer van de regering van de protesten.

In plaats van de publieke onrust te temperen, heeft het hoge niveau van repressie het aangewakkerd. In de meest gepolitiseerde buurten van de stad begonnen de demonstranten met het in brand steken en het bouwen van barricades. Na een diner in een chique pizzarestaurant - een actie die werd opgenomen en op grote schaal werd verspreid via de sociale media - haastte president Piñera zich terug naar het presidentieel paleis, waar hij na overleg met adviseurs de noodlottige beslissing nam om de noodtoestand uit te roepen in de hoofdstad en vier andere regio's in centraal Chili.

Tanks en milities in de straten

Terwijl de tanks door de straten van Santiago rolde, bleven de demonstranten hun ontevredenheid uiten. In eigen persoon en via de sociale media moedigden ze elkaar aan om moedig te zijn tegenover de onderdrukking, om (zonder angst) tot zonde te vervallen.

Vreedzame cacerolazos gingen tot diep in de nacht door en leverden een soundtrack op voor de zowel vreugdevolle als destructieve acties die de stad verlamden. Veel bedrijven en andere symbolische structuren waren het doelwit van plunderingen en brandstichting, met name het hoofdkantoor van Enel Energy en de supermarktketen Líder, die eigendom is van Wallmart.

Een ander populair doelwit voor brandstichting waren de stadsbussen en de metrostations zelf; toen de schade de volgende dag werd vastgesteld, verklaarde het bedrijf dat de metro exploiteert dat de totale kosten voor het herstel van het systeem meer dan 300 miljoen dollar zouden bedragen.

Het hele weekend lang had president Piñera moeite om het verhaal onder controle te houden. In een poging om het publiek tevreden te stellen, kondigde hij op zaterdag aan dat de tarieftocht zou worden teruggedraaid - een reactie die ronduit werd afgewezen als te weinig, te laat. In plaats van de diepe ontevredenheid te erkennen die aanleiding gaf tot de opstand van vrijdag, koos Piñera ervoor om zich te concentreren op de plundering en vandalisme, zelfs zo ver te gaan dat er achter de schermen meer krachten aan het werk zouden kunnen zijn.

Hij versterkte dit verhaal op zondag door te stellen dat Chili "in oorlog was met een machtige vijand" en liet het aan de speculaties over of dit de Chileense linkerzijde was, het vijandige Maduro-regime in Venezuela, of zelfs het volk zelf.

Deze draad werd opgepikt door de voormalige presidentskandidaat en extreem-rechtse ideoloog José Antonio Kast, die zijn Twitter-aanhangers aanmoedigde om zich achter de strijdkrachten te scharen bij hun inspanningen om de vrede te bewaren. In werkelijkheid functioneerde dit als een hondenfluitje voor zijn fascistische basis die bereid was om "straatgerechtigheid" tegen plunderaars en demonstranten na te streven. Toen het nieuw benoemde hoofd van de Nationale Verdedigings Generaal Javier Iturriaga op zaterdag een avondklok in de Chileense Metropolitane Regio inriep, mochten deze buurtmilities op straat blijven om privé-eigendom te beschermen.

De avondklok van zaterdag - de eerste van wat een reeks avondklokken zou worden - in plaats van mensen binnen te houden, zorgde voor een frisse ronde van cacerolazos in de hoofdstad. Velen hadden een bijna-feestelijke kwaliteit, met deelnemers die aftelden tot de avondklok, alsof ze op oudejaarsavond middernacht aan het naderen waren.

De militairen negeerden deze kleinere demonstraties grotendeels, waarbij ze er de voorkeur aan gaven om ofwel hun aanwezigheid te doen gelden op plaatsen waar mogelijk conflicten zouden kunnen uitbreken, ofwel actief de confrontatie aan te gaan met de demonstranten die weigerden om de straten te verlaten. De gecombineerde macht van politie en strijdkrachten was echter niet in staat of niet bereid om alle vernielingen te voorkomen. De plunderingen en de brandstichting gingen de hele nacht door, met verschillende doden tot gevolg.

"Het verenigde volk zal nooit verslagen worden!

Nu het weekend ten einde loopt, roept de machtige Chileense vakbond van havenarbeiders op tot een algemene staking op maandag. Deze oproep wordt snel opgepikt door andere vakbonden en veel van Santiago's machtigste sociale bewegingen. De uiteindelijke lijst van aanhangers omvatte organisaties die studenten, leraren, gezondheidswerkers en pobladores (bewoners) vertegenwoordigden, maar ook het belangrijkste orgaan van de Chileense ascendant feministische beweging, de 8 maart feministische coördinator (CF8M).

Tijdens een massale persconferentie op zondag in Londres 38 - een voormalige martelplaats onder de dictatuur die is omgevormd tot een museum dat is gewijd aan het behoud van de historische herinnering aan wat er daar is gebeurd - heeft CF8M-woordvoerder Alondra Carrillo ondubbelzinnig verklaard dat er geen overeenstemming kon worden bereikt met de regering terwijl het leger op straat bleef. Zij eiste dat de regering onmiddellijk een einde zou maken aan de noodtoestand. Dit standpunt werd herhaald door de andere aanwezige woordvoerders, die om de beurt de microfoon aanhaalden terwijl de straten buiten de drukke zaal vol met traangaswolken stonden te roffelen.

Aangezien de demonstraties hun tweede week ingaan, is het onmogelijk om te voorspellen welke richting deze ontluikende opstand zal uitgaan. Demonstranten slaan eindelijk hun slag, zelforganiserende netwerken om mensen in nood in contact te brengen met artsen, advocaten en transporten en om volksvergaderingen - de bouwsteen van de directe democratie - op te voeden.

President Piñera lijkt wanhopig op de reset-knop te willen drukken met een reeks hervormingen, maar hij heeft pijnlijke herinneringen aan de donkerste periode van Chili opgewekt en de mensen zijn niet in de stemming om deze overtreding te vergeven. In een land met duizend politieke gezangen zijn de demonstranten teruggekeerd naar een land dat tijdens de regering van Salvador Allende, die na de val in 1973 door de bevolking werd gepopulariseerd.

Steeds weer klinkt de straat weerklank in de vorm van een zin die de strijd van het verleden en de strijd van het heden met elkaar verbindt: "Het verenigde volk zal nooit verslagen worden!".