Republiek Koerdistan ( Mahabad )
Republiek Koerdistan ( Mahabad )
Tussen Droom en Werkelijkheid
1946–1947
De wereldpolitiek en wereldmedia zullen zich de komende jaren serieus met het Koerdische probleem en de onduidelijkheid van de lokale ontwikkelingen in het Midden-Oosten intensief bezighouden.
Maar wat weten we over Koerdistan.
Koerdistan betekend letterlijk land van de Koerden - vroeger Curdia, Latijn: Corduene) is een historisch-geografische landstreek in het noordoosten van het Midden-Oosten die sinds 1918 verdeeld is over Turkije, Iran, Irak, Syrië en Armenië die voornamelijk bewoond wordt door Koerden.
Hedendaagse gebruik van de term Koerdistan verwijst naar vier delen van een groter Koerdistan dat bestaat uit delen van het zuidoosten van Turkije (Turks-Koerdistan of Noord-Koerdistan) Noord-Irak (Iraaks-Koerdistan of Zuid-Koerdistan) het westen van Iran (Iraans-Koerdistan of Oost-Koerdistan) en het noorden van Syrië (Syrische Koerdistan of West-Koerdistan)
Koerdische nationalistische organisaties streven naar een onafhankelijke staat, bestaande uit enkele of alle van de gebieden met Koerdische meerderheden, terwijl anderen steven naar grotere Koerdische autonomie binnen de bestaande nationale grenzen. Iraaks-Koerdistan kreeg als eerste de autonome status in 1970 door een overeenkomst met de Iraakse regering, haar status werd opnieuw bevestigd als een zelfstandige entiteit binnen de federale Iraakse republiek in 2005.
In 1941 vielen Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie Iran binnen, omdat de beide grootmachten de Sjah Reza Pahlavi er van verdachten pro-Duits te zijn. Iran werd verdeeld in een noordelijke, Sovjet-Russische bezettingszone en een zuidelijke, Britse bezettingszone. De Russen verklaarden zich bereid om de Koerden en de Azerbeidzjanen verregaande autonomie te verlenen binnen de Sovjet-Russische bezettingszone.
Op 22 januari 1946 riepen Koerdische nationalisten van de Koerdische Democratische Partij de autonomie uit van de Koerdische regio rondom de stad Mahabad (Koerdisch: Mehabad). Qazi Mohammed werd president, Baba Shaikh werd minister-president en Mustafa Barzani werd opperbevelhebber van het Koerdische leger. Sjeik Achmed Barzani, een geestelijke uit de Barzani-stam, werd spiritueel leider van de republiek. De nieuwe leiding van de republiek was vrij behoudend en streefde niet naar verregaande sociale hervormingen, hoewel de landgoederen van de gevluchte landbezitters werden geconfisqueerd en men van plan was deze vrijgekomen grond te verdelen onder de landloze boeren.
President Qazi Mohammed was een belangrijke religieuze leider en verwierf grote sympathie onder de bevolking. Dit geldt ook voor Mustafa Barzani, stamhoofd van de voorname Barzani-stam die nationalistisch en islamitisch waren (soennieten). Op 23 april 1946 sloot de Koerdische regering een verdrag met de eveneens onder Russische protectie opgerichte republiek Azerbeidzjan. In feite kwam het nu tot een soort federatie en beide landen besloten zaken als financiën en buitenlandse zaken gezamenlijk te regelen.
In mei 1946 besloten de Sovjets om zich uit Noord-Iran terug te trekken in ruil voor olie. Azerbeidzjan en de Republiek Mahabad werden min of meer door de Russen in de steek gelaten. Toch kwam het einde van de twee republieken niet direct. Het Iraanse leger veroverde in december 1946 Mahabad. Eind december werden Qazi Mohammed en Baba Shaikh gearresteerd. De Barzani-clan, samen met generaal Mustafa Barzani, weken uit naar Naqadeh en Uchnu. Vandaar uit ging Barzani naar Teheran in de hoop om een compromis te bereiken met sjah Mohammed Reza Pahlavi. Deze onderhandelingen werden afgebroken en op 22 februari 1947 veroverde het keizerlijk leger Naqadeh en Uchnu. De restanten van Barzani's leger weken daarna uit naar Irak en wist vandaar uit naar de Sovjet-Unie te vluchten.
Op 30 maart 1947 werden Qazi Mohammed, zijn broer en neef opgehangen. De Barzani-clan en de Qazi-clan werden vervolgd, maar via guerrilla-acties bleven zij in Noord-Iran actief. Later verschoven de Koerdische acties zich naar Iraaks grondgebied.Ondanks de korte duur van de Republiek Mahabad, is zij vrij bekend. Voor veel Koerden (niet alleen de Iraanse) vertegenwoordigt de Republiek Mahabad de hoop op een eigen staat.
De Iraanse Koerden hadden even een kans op vrijheid na de Iraanse revolutie in 1979. Zowel de Democratische Partij van Iraans Koerdistan (PDKI) als de Marxistische groep Komala steunden toen de opstand tegen de Shah. Ze controleerden na de opstand delen van het Koerdische grondgebied, maar na jaren van onderhandelingen en harde gevechten nam Teheran de controle opnieuw over.
De recente gebeurtenissen in Syrië en Irak is een belangrijke evolutie voor de Koerden. "Noord-, Zuid- en West Koerdistan vallen als domino’s en het Midden-Oosten bevindt zich in de stilte voor de storm dus het zou beter zijn als de Koerden in deze periode niet overhaast de wapens opnemen tegen eender wie. Het Koerdische probleem wordt overal opgelost. Iran heeft geen andere keuze dan hetzelfde te doen. Tegelijkertijd moeten de koerden zich verenigen en op een lijn blijven om hun vooruitzichten niet verliezen door onderlinge twisten.
Salman Hussein