Gezinsgevangenis voor vluchtelingen op Kamp Zeist is geen humaan alternatief
Eind mei 2014 liet staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie, verantwoordelijk voor het migratiebeleid, per brief aan de Tweede Kamer weten dat hij van plan is een speciale detentielocatie voor gezinnen en alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's) te openen. Deze nieuwe gevangenis moet begin 2015 gereed zijn en is gepland op het terrein van Kamp Zeist in Soesterberg. Kamp Zeist herbergt op het moment al zowel een regulier detentiecentrum als een, voorlopig tijdelijk, asielzoekerscentrum.
Met zijn plan meent Teeven tegemoet te komen aan de langlopende kritiek op het opsluiten van kinderen in het grenshospitium en in detentie- en uitzetcentra. Een coalitie van ngo's, gecoördineerd door Defence for Childeren, voert al jaren de campagne 'Geen Kind in de Cel', die ook op steun van een aantal politieke partijen kan rekenen.
'Humane' gevangenis?
Teeven geeft in zijn brief aan de Kamer op hoofdlijnen aan waaruit de maatregelen bestaan om de nieuwe gevangenis geschikt te maken voor kinderen en gezinnen. Hij rept over “[h]et bieden van zoveel mogelijk bewegingsvrijheid binnen de locatie en het verschaffen van adequate voorzieningen voor gezinnen en kinderen.” De gedetineerde vluchtelingen worden ondergebracht in woonpaviljoens, met “separate wooneenheden voor de gezinnen en een apart paviljoen voor de amv’s.” Ze kunnen zelf hun maaltijden bereiden en gezinnen kunnen hun paviljoens van binnen afsluiten.
Op het terrein komt ook een “een voorzieningencentrum met onder meer een recreatieruimte, buitenspeelruimte, een winkelvoorziening en internetfaciliteiten.” Bij sommigen zal dit beelden van een vakantiepark oproepen, maar al snel komt de aap uit de mouw: het gaat hier wel degelijk om een gevangenis, eufemistisch betiteld als 'afgesloten locatie'. Om dit gevoel wat te dempen, zullen bewakers echter geen uniformen dragen en zal de omheining “door het groen goeddeels worden onttrokken aan het zicht van de bewoners.”
De nieuwe gevangenis komt onder verantwoordelijkheid van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) te vallen. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) zullen op locatie aanwezig zijn in het kader van het doorlopen van asielprocedures en het “borgen van terugkeer”. Immers: “Het verblijf zal gericht zijn op werken aan terugkeer, dan wel nader onderzoek voor diegenen die een asielvraag hebben ingediend”, zo stelt DJI in een persbericht.
Eerder dit jaar liet Teeven zich in een debat met de Kamer ontvallen: “Ik begrijp ook dat je geen kinderen in de cel moet hebben. Dit is buitengewoon onmenselijk.” Dit zeldzame moment van zelfinzicht en menselijkheid blijkt een zeer beperkte reikwijdte te hebben. Teeven blijft van plan kinderen op te sluiten, maar omdat op de locatie geen tralies en zware celdeuren met het karakteristieke luikje zullen verschijnen, is er in zijn ogen sprake van een humaan alternatief.
Reacties uit politiek en maatschappelijke organisaties
Zich over opsluiting van kinderen kritisch betoond hebbende partijen en maatschappelijke organisaties lijken voor een deel in deze redenering mee te gaan. Het plan is nog niet uitgebreid in de Kamer besproken, maar sluit wel aan bij eerdere uitspraken van diverse partijen. Zij willen geen kinderen in de cel, maar staan in beginsel niet afwijzend tegen een vorm van besloten opvang, ten einde kinderen en gezinnen in het zicht van de overheid te houden. Zo riep de PvdA in een Kamerdebat afgelopen maart de staatssecretaris nog op “te zoeken naar alternatieven, waarbij gezinnen met kinderen in het zicht en onder toezicht blijven, maar in een minder belastende omgeving.”
De coalitie 'Geen Kind in de Cel' is blij met de stappen die Teeven zet, maar blijft voorzichtig kritisch: “De Coalitie Geen Kind in de Cel is verheugd over de belangrijke verbeteringen. De Coalitie Geen Kind in de Cel benadrukt echter dat ook vrijheidsberoving in een kindvriendelijke omgeving alleen bij hoge uitzondering mag worden toegepast. Vrijheidsontneming van kinderen enkel om redenen van migratiecontrole is in beginsel nooit in het belang van het kind. Het zal een bijzondere inspanning vragen om het penitentiaire karakter van de locatie in Zeist aan te passen tot een kindvriendelijke omgeving.”
Het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS) benadrukt ook dat kinderen opgesloten zullen blijven worden: “Zij kunnen niet meer in een cel opgesloten worden, maar nog wel in centra met hekken eromheen en bewaking.” Daarnaast wordt gewezen op het risico dat het voor handen hebben van een 'kindvriendelijke' gevangenis de drempel om gezinnen vast te zetten mogelijk zal doen verlagen.
Gemeenten en provincie reageren afwijzend
Meteen nadat het plan van Teeven gepubliceerd was, kwam een afwijzende reactie van burgemeester Metz (VVD) van Soest in het nieuws. De vestiging van een nieuw detentiecentrum op Kamp Zeist strookt niet met de plannen voor het gebied, die ingekaderd zijn in Hart van de Heuvelrug, het programma voor gebiedsontwikkeling in de regio. “Het gebied waar de staatssecretaris zijn oog op heeft laten vallen, is in de planvorming een belangrijk onderdeel van de ecologische hoofdstructuur”, aldus Metz. Het grootste deel van Kamp Zeist moet volgens de plannen natuur worden, een kleiner deel, waar het huidige detentiecentrum zich bevindt, zal als zodanig in gebruik blijven.
Van principiële bezwaren is geen sprake. Sterker nog: “De gemeenten Zeist en Soest en de provincie Utrecht zijn bereid om met hem [Teeven] mee te denken over een alternatieve locatie.” De gemeentegrens tussen Zeist en Soest loopt dwars door het detentiecentrum op Kamp Zeist.
De SP-fractie in Zeist stelde raadsvragen over de verhouding van de plannen van Teeven tot de ruimtelijke Hart van de Heuvelrug-plannen. Het college had echter nog geen antwoorden: “Nog niet bekend. Het gesprek over de concrete plannen dient nog te worden gevoerd.”
Inmiddels is wel bekend dat eind juli rijksambtenaren met de gemeente Soest in overleg zouden gaan over het tijdelijk (voorlopig voor de duur van een jaar) plaatsen van “6 chalets voor elk 6 personen [...] en een groter gebouw waar 12 mensen kunnen verblijven”, binnen de bebouwingsgrens die in het bestemmingsplan is opgenomen. “Dit verzoek betreft een tijdelijke voorziening vooruitlopend op een voorstel voor een definitieve voorziening elders op het terrein waar DJI nog aan werkt en waar separaat over moet worden besloten in overleg met onze partners in Hart van de Heuvelrug”, laat het college van B&W in Soest aan de gemeenteraad weten. Mogelijk hangt de snelle opbouw van deze tijdelijke locatie samen met de aankondiging van Teeven vanaf september geen kinderen meer in grensdetentie op Schiphol te zetten.
Opsluiting is opsluiting
Of Kamp Zeist nu wel of niet de plek wordt waar de nieuwe gevangenis gevestigd zal worden, de toon is gezet. Teeven probeert met het openen van deze nieuwe 'gesloten locatie' en het benadrukken van de wijze waarin deze verschilt van een regulier detentie- of uitzetcentrum critici van zijn beleid ten aanzien van minderjarige vluchtelingen de wind uit de zeilen te nemen. Monique Schippers, directeur Directie Bijzondere Voorzieningen van DJI vertelt bijkans lyrisch: “De komst van de nieuwe locatie geeft een gezin dat hiervoor in aanmerking komt, de kans te landen in een gezinsomgeving in plaats van een detentie omgeving. Dat doet wat met mensen, en we zijn blij dat we hier een positieve bijdrage aan kunnen leveren.”
Teeven beweert hiermee tot het uiterste te gaan, omdat het helemaal niet meer opsluiten van kinderen illegaliteit en mensensmokkel in de hand zou werken. Een stelling waarvoor geen enkel bewijs is. Het is juist het beleid van tegenhouden, uitsluiten, opsluiten en deporteren dat mensen geen andere keuze laat dan in de illegaliteit te leven en dat mensensmokkel tot een bloeiende bedrijfstak heeft doen groeien.
In realiteit blijven het migratiebeleid en de bijbehorende praktijk gericht op het zoveel mogelijk buiten de landsgrenzen houden of krijgen van vluchtelingen. Kinderen zijn daarbij geen uitzondering. Tandenknarsend moest Teeven accepteren dat een beperkt kinderpardon in het regeerakkoord werd opgenomen. Hij liet dit door de IND zo strikt mogelijk uitvoeren, waardoor velen alsnog buiten de boot vielen. In een openbaar debat noemde Teeven het kinderpardon “het zuur” wat aan “het zoet” van de strafbaarstelling van illegaliteit (inmiddels door een ruil tussen coalitiepartners VVD en PvdA van tafel) vooraf ging.
In de periode 2011-2013 werden ruim 1000 minderjarigen opgesloten in afwachting van uitzetting. Daarbij kwamen in 2013 (eerder werd dit niet bijgehouden) nog zo'n 120 kinderen die in grensdetentie, direct na aankomst in Nederland, werden gezet. Teeven beweert met droge ogen dat deze cijfers aantonen dat kinderen “alleen bij uitzondering en uiterst terughoudend in vreemdelingenbewaring worden geplaatst.”
Wereld zonder grenzen
We moeten ons geen zand in de ogen laten strooien. Met behulp van wat cosmetische veranderingen zal de praktijk van het opsluiten van kinderen gewoon voortgezet worden. Kinderen, die ook de vlucht en de vluchtredenen in het grootste deel van de gevallen niet in de koude kleren is gaan zitten, vormen een kwetsbare groep, die extra aandacht verdient.
Tegelijkertijd mogen we ons niet alleen tegen het opsluiten en deporteren van kinderen keren. Iedereen die huis en haard achterlaat, op de vlucht voor oorlog, geweld, honger, armoede, uitbuiting en/of onderdrukking, moet op een warm welkom kunnen rekenen. Het is het rijke Westen, gedreven door egoïsme en hebzucht, dat voor een belangrijk deel verantwoordelijk is voor het veroorzaken van de redenen waarom mensen op de vlucht slaan. Diezelfde mensen stuiten vervolgens op de door datzelfde rijke Westen opgeworpen muren om hen buiten te houden: grenshekken, militairen, vreemdelingenpolitie, en een groeiend arsenaal aan surveillance- en detectietechnieken.
Wie door de mazen van dit steeds verfijndere net weet heen te komen, heeft de keuze een procedure in te gaan, met alle risico's op detentie en deportatie vandien, of direct het onzekere leven in de illegaliteit in te gaan. Zolang er geen einde komt aan dit systeem van twee kwaden, is elke zogenaamde verbetering op z'n hoogst een druppel op de gloeiende plaat. We zullen moeten blijven vechten voor open grenzen, het afschaffen van staten en een einde aan het kapitalisme, dat aan de basis staat van zoveel ellende in de wereld dat mensen tot vluchten dwingt, om enig zicht te kunnen krijgen op een vrijere, rechtvaardigere en menselijkere inrichting van de wereld. Een nieuwe gevangenis, in welke pseudo-humane vorm dan ook gegoten, is in volstrekte tegenspraak met dit streven.
Campagne AAGU
De Anarchistische Anti-deportatie Groep Utrecht (AAGU) is langere tijd erg actief geweest tegen het 'reguliere' detentiecentrum op Kamp Zeist. Nu Teeven de komst van een gezinsgevangenis heeft aangekondigd, start AAGU een nieuwe campagne tegen deze plannen, waarbij uiteraard de sluiting van het bestaande detentiecentrum ook punt van aandacht blijft. Houd de website 'http://kampzeist.nl' in de gaten om op de hoogte te blijven, of stuur een mailtje naar: info@aagu.nl.